De Britse toezichthouder Financial Services Authority noemt synthetische indextrackers, vanwege de moeilijk te doorziene constructies met derivaten, niet geschikt voor retailbeleggers. Gewone huis-tuin-en-keukenbeleggingsfondsen gebruiken echter ook derivaten.

Volgens San Lie, hoofd research bij Morningstar Benelux, gebruiken relatief weinig aandelenfondsen derivaten. Maar de meeste traditionele obligatiefondsen maken er wel gebruik van. ‘Dat kunnen naast gebruikelijke rente- en valutaswaps ook andere derivaten zijn.’

Transparantie
Morningstar is niet tegen het gebruik van afgeleide producten, zolang maar expliciet wordt aangegeven waar en hoe die worden ingezet. ‘Niet het gebruik van derivaten moet worden aangepakt, maar het gebrek aan transparantie ervan.’

Het merendeel van de fondsen van bijvoorbeeld Robeco, ING Investment Management en BNP Paribas mogen volgens hun prospectus derivaten gebruiken.

Partijen zeggen afgeleide producten te gebruiken ter afdekking van financiële risico’s, maar ook voor efficiënt portefeuillebeheer en het verhogen van het rendement. Naast onder meer renteswaps, valutatermijncontracten en valutaswaps gebruiken ze total return swaps en credit default swaps.

Credit default swaps
Credit default swaps zijn een soort verzekeringen. Valt de betreffende partij om, dan moet de verkopende partij de koper de nominale waarde uitkeren. Het risico van dit soort producten werd zichtbaar na het omvallen van de Amerikaanse zakenbank Lehman. Dit is ook mooi beschreven in de film Inside Job, een aanrader.

ING IM, Robeco en BNP Paribas IP zeggen zowel credit default swaps te kopen als te verkopen. Een woordvoerder van ING IM zegt: ‘Dit geeft je de mogelijkheid om je te verzekeren of vrij gemakkelijk positie in te nemen in de markt. Dit is kostenefficiënt en zorgt ook voor een optimale liquiditeit in het fonds. De markt voor cds’en is veel meer liquide dan de markt voor bedrijfsobligaties.’

ING IM wijst er verder op dat de handel in credit default swaps onderhevig is aan zeer stringente regels, bijvoorbeeld over de kwaliteit van de tegenpartijen, en dat er een uitgebreid risicomanagement mee gepaard gaat.

Total return swaps

Total return swaps worden ook gebruikt door synthetische ETF’s. Het is een afspraak met een zakenbank dat die het rendement van een mandje stukken uitkeert. Het fonds krijgt hiervoor onderpand. Mocht de zakenbank omvallen, dan blijft het fonds met dit onderpand zitten. De constructie wordt synthetische replicatie genoemd.

Actieve fondsmanagers gebruiken total return swaps soms voor een gedeelte van hun portefeuille. Volgens ING IM kan dit efficiënter zijn dan het aankopen van alle individuele stukken omdat een swap middels één transactie afgesloten kan worden.’

ING IM
Van de 67 Nederlandse basisfondsen van ING IM gebruiken er 49 derivaten. De basisfondsen zijn de fondsen waarin de institutionele en retailfondsen van ING IM beleggen.

De meeste fondsen gebruiken valutatermijncontracten, zogenoemde FX forwards (31 fondsen), renteswaps (17 fondsen) en obligatiefutures (16 fondsen). Eén fonds gebruikt credit default swaps, zeven van de fondsen kopen en verkopen indexen van credit default swaps, zogenoemde cdx’en, en één fonds gebruikt total return swaps.

Volgens hoogleraar wiskunde, gespecialiseerd in derivaten, Hans Schumacher, van de Universiteit van Tilburg, kunnen er weliswaar goede redenen zijn om gebruik te maken van synthetisering, ‘maar brengt een synthetische constructie altijd risico’s met zich mee. Deze risico’s behoren te worden afgedekt; dat kan bijvoorbeeld ook weer met derivaten. Op die manier kan het gebruik van het ene derivaat tot de inzet van andere derivaten leiden.’

Restrisico
100% afdekking bij een synthetische portefeuille is niet mogelijk. ‘Ook bij uitstekend risicomanagement blijft er altijd een restrisico. Gegeven de tekst uit het prospectus valt te vermoeden dat dit risico op dit moment bij de belegger ligt’, zegt hij.

Een uitspraak over het risico van afzonderlijke derivaten is volgens Schumacher en zijn collega Marcel Peeters, bijzonder hoogleraar derivatenrecht aan de Universiteit van Amsterdam, niet zinvol. Daarvoor moet je weten wat er tegenover zo’n derivaat staat, als dat het geval is, en meer in het algemeen hoe de rest van de portefeuille is samengesteld.

Moeilijk in te schatten
Dat beleggingsfondsen geen actuele openheid geven over hun volledige portefeuille, maakt het inschatten van het risico voor beleggers er volgens Schumacher alleen maar moeilijker op.

Beleggingsfondsen publiceren hun posities achteraf in hun jaarverslag. Na iedere maand worden alleen de toptienposities gepubliceerd.

Omdat beleggingsfondsen geen actuele volledige openheid geven over hun posities moeten beleggers er volgens Peeters op vertrouwen dat de fondsmanager goed met zijn geld omgaat. ‘Wie dat niet wil, moet zelf gaan beleggen.’

Bron: 31 oktober het Financieele Dagblad